Pierre Jean Mariette’s Description des travaux qui ont précédé, accompagné et suivi la fonte en bronze d’un seul jet de la statue équestre de Louis XV (1768)
Aanwinstenblog 2024/03
door Alex Alsemgeest
Conservator bibliotheek collecties
Edmé Bouchardon (1698-1762) is voor velen een bekend naam uit de achttiende eeuw. Hij was hofbeeldhouwer van Louis XV, onder meer bekend als de ontwerper van de Fontaine des Quatre-Saisons. Daarnaast is hij de tekenaar van de veelgeprezen serie portretten van Parijse arbeiders. In 1748 kreeg hij de prestigieuze opdracht om een ruiterstandbeeld van koning Louis XV te maken, ter ere van de Franse overwinning in de Oostenrijkse successieoorlog. Het zou uiteindelijk vijftien jaar duren voordat het beeld op zijn plaats stond. Nog geen dertig jaar later werd het beeld door Franse revolutionairen van zijn sokkel getrokken. Het is te danken aan Pierre Jean Mariette (1694-1774) dat we zo’n goed beeld hebben van de productie en plaatsing van het beeld, omdat hij het hele proces beschreef en verbeelde in één groot boek. Recent heeft de Rijksmuseum Research Library een exemplaar van de oorspronkelijke uitgave uit 1768 kunnen verwerven.
Het beeld van Bouchardon
In de collecties van het Rijksmuseum vinden we een (latere) prent van Bouchardon’s voltooide ruiterstandbeeld. We zien Louis XV in een klassiek kostuum, met een lauwerkrans op zijn hoofd en een baton in zijn rechterhand. Het beeld werd in 1763 geplaatst op Place Louis XV, wat we vandaag de dag kennen als Place de la Concorde. Bouchardon heeft de plaatsing van het beeld zelf niet meer meegemaakt. Hij was een jaar eerder overleden, waarna het beeld uiteindelijk werd voltooid door Jean-Baptiste Pigalle.
De voorbereidende werkzaamheden en de feitelijke productie hadden dus bijna vijftien jaar in beslag genomen. Bouchardon was vlot begonnen met het maken van schetsen. Hij zou er honderden maken voordat hij daadwerkelijk aan het fysieke beeld begon. De enorme gipsen mal werd in januari 1757 voltooid, het gieten van het brons vond plaats op 5 mei 1758. Een combinatie van tegenslagen bij het gieten, en de aandacht van Bouchardon voor de kleinste details, zorgde ervoor dat het nog eens vijf jaar zou duren voordat het beeld voltooid was.
Musée du Louvre, Paris. WIkimedia Commons
Pierre Jean Mariette
Het hele proces is verbeeld door Pierre Jean Mariette in de prachtige uitgave Description des travaux qui ont précédé, accompagné et suivi la fonte en bronze d’un seul jet de la statue équestre de Louis XV uit 1768. Het is een lijvige foliant van meer dan een halve meter hoog, met 58 deels uitslaande gegraveerde platen. Mariette kwam uit een familie van graveurs en boek- en prenthandelaren, en wist zich als jonge man al omringd door verzamelaars, handelaars, patronen en liefhebbers van kunst. Hij werd door zijn tijdgenoten gewaardeerd om zijn grondige kennis van kunstenaars, stijlen en technieken, en nam door zijn netwerk en expertise een sleutelpositie in de Parijse kunstwereld in.
Het boek van Mariette is niet alleen belangrijk omdat het een beeld toont dat er niet meer is, maar ook omdat het goed inzicht geeft in de technische aspecten bij het maken van het kunstwerk, van de moeilijkheid om zo’n groot bronzen beeld te gieten tot het plaatsen van het beeld. Mariette geeft bovendien aandacht aan de inrichting van de werkplaats en de rol van de verschillende handwerkslieden die bij de fabricage betrokken waren. De collega’s van Getty Museum hebben aan de hand van het boek van Mariette deze zeer informatieve video over het hele proces gemaakt.
Ruiterstandbeelden van Louis XIV en Louis XV
In de inleiding van het werk beschrijft Mariette dat ruiterbeelden in een lange traditie zijn te plaatsen, van de klassieke oudheid tot aan de achttiende eeuw. Enkele decennia eerder was er in Parijs een ruiterstandbeeld van Louis XIV gemaakt, waarbij men te kampen had met vergelijkbare moeilijkheden tijdens het hele productieproces. Ook over dát beeld is een boek verschenen, te weten Description de ce qui a été pratiqué pour fondre en bronze d’un seul jet la figure equestre de Louis XIV. De Rijksmuseum Research Libary verwierf in 2021 een prachtig exemplaar van dit werk, nu komt daar dus het boek over het beeld van Louis XV bij. Samen vertellen ze een belangrijk en zeer compleet verhaal over het maken van bronzen ruiterbeelden in de achttiende eeuw.
Zowel het ruiterstandbeeld van Louis XIV als dat van Louis XV is op 10 augustus 1792 van de sokkel gegooid. Dat was makkelijker gezegd dan gedaan, want zoals één van de prenten in het boek van Mariette laat zien was het met lange pinnen verankerd in de pedestal. Het moest uiteindelijk afgezaagd worden, waarna het met een klap op de straat terecht kwam. De rechterhand van Louis XV met daarin de baton die de macht symboliseerde brak af en kreeg een tweede leven. Hij maakt tegenwoordig deel uit van de collecties van het Louvre. De rest van het magnifieke beeld van Bouchardon bestaat alleen nog op papier.
Genoemde aanwinst
Pierre Jean Mariette, Description des travaux qui ont précédé, accompagné et suivi la fonte en bronze d’un seul jet de la statue équestre de Louis XV le Bien-Aimé : dressée sur les mémoires de M. Lempereur, ancien echevin. A Paris: De l’Imprimerie de P.G. Le Mercier, 1768. 1 preliminary leaf, ix, [1], 166 pages : illustrations, 58 plates (4 folded) ; folio.
Rijksmuseum Research Library GF 393 A 1, Inv. No. BI-2024-0251.
The Art of Information 